آیا اپلای کردن تنها یک رویاست؟ شاید فکر کنید اپلای گرفتن تنها مختص دانشجویان برتر در دانشگاه های درجه یک می باشد. اگر شما پشت کار داشته باشید می توانید با هر مدرک تحصیلی از هر دانشگاهی فاند تحصیلی بگیرید.
در این نوشته باهم یاد خواهیم گرفت که چگونه با تلاشی مضاعف همه چیز را به سود خودمان به پایان برسانیم.
فهرست مطالب
- اپلای چیست؟
- مدارک لازم برای اپلای کردن چیست؟
- چگونه اپلای کنیم؟
- چگونه با اساتید دانشگاه‌های خارجی ارتباط برقرار کنیم؟
- چگونه می‌توان فاند تحصیلی گرفت؟ انواع فاند تحصیلی کدام است؟
- چگونه می‌توان SOP تأثیرگذار نوشت؟ انگیزه نامه چه تأثیری در فرآیند اپلای دارد؟
اپلای (Apply) چیست؟
منظور از اپلای چیست؟ اپلای کردن پروسه‌ای است که دانشجویان برای گرفتن پذیرش، جهت ادامه تحصیل در دانشگاه‌های خارج از کشور طی می‌کنند. اپلای کردن و پذیرش گرفتن از دانشگاه های خارج از کشور رؤیا و هدف اکثر دانشجویان است، از این رو در این مقاله سعی داریم پروسه اپلای را از ابتدا و مرحله به مرحله شرح دهیم و مشکلات و چالش‌هایی که دانشجویان برای گرفتن پذیرش در دانشگاه‌های خارجی با آن روبه‌رو می‌شوند را توضیح دهیم.
قبل از اینکه مراحل اپلای کردن را توضیح دهیم، لازم است اصطلاحاتی که در این زمینه به کار می‌رود را به صورت خلاصه تعریف کنیم. بدیهی است آشنایی با این اصطلاحات فهم ادامه مقاله را برایتان آسان‌تر می‌کند.
اصطلاحات پرتکرار در اپلای گرفتن
- Application form: اپلیکیشن فرم، فرمی است که دانشجویان برای ثبت درخواست رسمی خود جهت پذیرش به دانشگاه مقصد ارسال می‌کنند. در واقع این فرم که از سایت دانشگاه موردنظر قابل دانلود است، اطلاعاتی مانند اطلاعات شخصی دانشجو، خلاصه‌ای از رزومه و پژوهش‌های شخصی فرد، معرفی استاد، رشته و دانشگاهی که متقاضی برای آن اقدام کرده است را در بر می‌گیرد.
- Deadline: شاید یپرسید ددلاین اپلای چیست؟ دانشگاه‌ها برای ارسال مدارک مورد نیاز جهت اپلای تاریخی را مشخص می‌کنند که متقاضیان باید تا قبل از آن تاریخ مدارک لازم را جهت بررسی صلاحیتشان به دانشگاه ارائه بدهند. به این تاریخ ددلاین (Deadline) گفته می‌شود. تاریخ ددلاین دانشگاه‌ها اختصاصی بوده و بنا به هر کشور و دانشگاه متفاوت است، اما معمولاً هر دانشگاه دو تاریخ (اکثراً در پاییز و بهار) به‌عنوان ددلاین مشخص می‌کند.
- Application Fee: دانشگاه‌ها به جهت تأمین هزینه‌های بررسی درخواست‌های متقاضیان جهت اپلای و مطمئن شدن از جدیت افراد در ارسال درخواست پذیرش، مبلغی را تحت عنوان اپلیکیشن فی (Application Fee) پیش از اقدام به بررسی درخواست‌ها دریافت می‌کنند.
- Fund: دانشگاه‌ها برای حمایت از دانشجویان نخبه و یا دانشجویانی که علی‌رغم ظرفیت علمی بالا توان مالی برای تحصیل در دانشگاه را ندارند، کمک هزینه‌هایی را تعریف کرده است که به اشکال و مقدار متفاوت به دانشجویان واجد شرایط تعلق می‌گیرد. به این کمک هزینه‌ها فاند تحصیلی (Fund) گفته می‌شود. در بخش‌های دیگر مقاله به تعریف انواع فاند و تشریح چگونگی گرفتن فاند خواهیم پرداخت.
- Recommendation Letter: جهت اپلای کردن باید دو یا سه نفر از اساتیدی که تحت نظر آن‌ها دوره‌ی کارشناسی، کارشناسی ارشد و یا پروژه‌های تحقیقاتی خود را گذرانده‌اید به عنوان Referee به دانشگاه مقصد معرفی کرده و از آن ها بخواهید تا توصیه نامه ای تحت عنوان Recommendation Letter برای شما آماده کرده و برای دانشگاه موردنظر ارسال کنند. در اکثر دانشگاه ها در مرحله‌ای از پروسه‌ی اپلای، دانشگاه مقصد فرمی را برای این اساتید ارسال خواهد کرد که متناسب با شناختی که از دانشجو و رزومه‌ی او دارند فرم را پرکرده و برایشان ارسال کنند. برخی دانشگاه‌ها این فرم را روی سایت خود قرار داده‌اند که متقاضی باید آن را دانلود کرده و در اختیار اساتید خود قرار دهد و به همراه مدارک اپلای ارسال کند و برخی دیگر نیز تحت یک تماس و مصاحبه با اساتید، ارتباط برقرار می‌کنند.
- Statement of purpose (SOP یا انگیزه نامه) از مهم‌ترین مدارکی است که متقاضیان باید برای دانشگاه مورد نظرشان ارسال کنند. با توجه به اهمیت این مورد جزئیات مربوط به SOP را در بخش‌های دیگر مقاله شرح خواهیم داد.
- Motivation Letter/Application Letter: زمانی که برای کسب موقعیت خاصی در دانشگاه درخواست می‌دهید باید فرمی تحت عنوان Motivation Letter/Application Letter به دانشگاه ارائه دهید که در این فرم شایستگی‌ها، دلایل و انگیزه‌ی خودتان را جهت کسب موقعیت باید بیان کنید.
حال که با اصطلاحات کلی در فرآیند اپلای آشنا شده‌اید، زمان آن است که نحوه اپلای گرفتن را توضیح دهیم. در ادامه ضمن بیان مراحل اپلای کردن و عنوان مدارک موردنیاز جهت اپلای کردن به تشریح اهمیت و چگونگی گردآوری برخی از مدارک مهم خواهیم پرداخت.
مدارک لازم برای اپلای
عموماً مدارک مورد نیاز برای اپلای کردن بین دانشگاه‌ها یکسان است، اما مواردی هم وجود دارد که دانشگاه مقصد مدارکی بیشتر از آنچه گفته می‌شود درخواست می‌کند. در این مورد باید توجه داشته باشید که لیست مدارک موردنیاز جهت اپلای را حتماً از سایت دانشگاه موردنظر برداشت کنید و به مدارک عنوان‌شده در این مقاله اکتفا نکنید. مدارکی که همه‌ی دانشگاه‌ها برای اپلای نیاز دارند عبارت‌اند از:
- مدرک بین‌المللی زبان: برای اپلای کردن در همه‌ی دانشگاه‌های خارجی باید حتماً مدرک بین‌المللی زبان انگلیسی داشته باشید. مدرک زبانی که مورد تائید همه دانشگاه‌ها است در درجه اول مدرک تافل (TOFEL) و بعد از آن مدرک آیلتس (IELTS) است، البته کسب هر رتبه‌ای در این آزمون‌ها برای همه دانشگاه‌ها معتبر نیست و هر دانشگاه محدوده‌ای را برای نمره و قبولی این مدرک تعیین کرده است که با جست‌وجو در سایت دانشگاه می‌توانید از حداقل نمره‌ی قابل‌قبول برای دانشگاه موردنظرتان مطلع شوید؛ اما چیزی که کاملاً مشهود است آن است که هرچه نمره‌ی بالاتری در آزمون‌های تافل و آیلتس داشته باشید امتیاز بیشتری برای گرفتن پذیرش خواهید داشت. به‌جز دو آزمون ذکرشده، آزمون‌های دیگری نیز مانند آزمون PTE و … نیز وجود دارد که مدرک آن آزمون‌ها نیز برای برخی دانشگاه‌ها قابل‌قبول است. برخی دانشگاه‌ها نیز علاوه بر مدرک زبان انگلیسی، مدرک زبان رسمی کشورشان را نیز طلب می‌کنند، به‌عنوان مثال برای تحصیل در دانشگاه‌های کشور آلمان یا فرانسه علاوه بر زبان انگلیسی باید به زبان آلمانی و فرانسوی نیز تسلط داشته باشید و مدرک آن زبان را نیز به دانشگاه ارائه دهید.
- مدرک آزمون‌های تخصصی: هر دانشگاه متناسب با رشته‌ی متقاضی مدرک آزمون‌هایی مانند GRE General، GRE Subject و GMAT را جزو مدارک موردنیاز برای اپلای طلب می‌کند. دانشجویان با مراجعه به سایت دانشکده دانشگاه مقصد می‌توانند از مدرک موردنیاز جهت تکمیل مدارک خود آگاه شوند.
- مدارک تحصیلی (دانشنامه) و ریز نمرات: توجه داشته باشید که تمامی مدارک اپلای از جمله مدارک تحصیلی و ریز نمرات باید به انگلیسی ترجمه شده باشند. برای کشورهایی مانند آمریکا و کانادا که در ایران سفارت‌خانه ندارند مهر و تائید دانشگاه و سفارت جهت ارسال مدارک الزامی نیست.
- رزومه: منظور از رزومه مجموعه‌ای است از اطلاعات شخصی، تحصیلی، زمینه‌های علمی موردعلاقه، مدارک زبان و مهارت کامپیوتر و نرم‌افزاری، پایان‌نامه، مقالات، کتب و در کل هر موردی که در شما باعث جلب نظر استاد می‌شود.
- Statement of purpose انگیزه نامه سندی است که در آن شما لیاقت و شایستگی‌های خود را به کمیته‌ی نظارت نشان می‌دهید. با توجه به اینکه SOP رابط مستقیم بین شما و کمیته‌ی نظارت است، می‌توان چنین تعبیر کرد که SOP مهم‌ترین سند در مدارک ارسالی برای اپلای است. در انگیزه نامه، اساتید و کمیته نظارت با شخصیت، علایق، هدف و شایستگی‌های شما آشنا می‌شوند و این آشنایی در صورتی‌که تأثیرگذار باشد می‌تواند نقش مؤثری در گرفتن پذیرش شما ایفا کند. با توجه به اهمیت زیاد SOP، بایدها و نبایدها، محتوا و چگونگی نوشتن SOP در ادامه‌ی مقاله تحت عنوانی مجزا بررسی می‌شود.
- Recommendation Letter: چنانچه در ابتدای مقاله بیان شد Recommendation Letter مدرکی است که دانشگاه برای احراز شایستگی و شخصیت شما برای اساتیدی که معرفی کرده‌اید می‌فرستد. این سند نقش مهمی در تأیید پذیرش شما دارد و هرچه با اساتیدتان ارتباط نزدیک‌تری داشته باشید و آن‌ها شناخت کامل‌تری نسبت به شما داشته باشند این سند می‌تواند پربارتر و تأثیرگذارتر باشد.
تا به اینجا با مدارکی آشنا شدید که برای اپلای کردن به هر دانشگاهی نیاز است، البته دانشگاه‌ها بنا بر قوانین خودشان می‌توانند مدارک بیشتری به غیر از موارد یاد شده درخواست کنند، مانند Writing Sample، Personal history statement و از این قبیل مدارک که با توجه به قوانین دانشگاه باید ارسال شوند. به همین جهت دانشگاه‌ها مدارک موردنیاز برای بررسی درخواست پذیرش را در بخش How to Apply (Apply Now یا عناوین مشابه از این دست) قرار داده‌اند. توجه کنید که در این بخش از سایت، هر دانشگاه علاوه بر مدارک، تاریخ ددلاین برای هر ترم را نیز مشخص کرده است. تأکید می‌شود که جهت تکمیل مدارک و ارسال آن‌ها حتماً به تاریخ ددلاین توجه کنید، چراکه ارسال مدارک بعد از تاریخ ددلاین می‌توان شما را یک‌ترم یا یک سال عقب اندازد؛ زیرا عموماً دانشگاه‌ها مدارکی که پس از موعد مقرر ددلاین ارسال‌شده باشند را بررسی نمی‌کنند.
مدارک لازم برای اپلای را پیش از تاریخ ددلاین چک کنید تا برای تکمیل آن‌ها به مشکل نخورید
چگونه اپلای کنیم؟
قبل از هر چیز باید بدانید که اپلای یک پروسه‌ی طولانی با چالش‌های فراوان است. امکان اپلای کردن برای اکثر دانشجویان فراهم است و این جمله که تحصیل در خارج از کشور مختص به نخبه‌ها و دانشجویان المپیادی و رتبه برتر است، صحیح نیست. امکان و شرایط اپلای و پذیرش برای همه دانشجویان باانگیزه فراهم است، البته نخبه بودن و امتیازاتی مانند داشتن مدال جهانی المپیادهای علمی می‌تواند مسیر گرفتن پذیرش را تا حد زیادی هموار کند، اما باید به خاطر داشته باشید که این مسائل فقط امتیاز محسوب می‌شوند و اگر شما جزو این گروه نیستید نباید از تلاش برای اپلای دست بردارید؛ چراکه این امکان برایتان فراهم است و با پشتکار و انگیزه و البته تلاش مضاعف می‌توانید به هدفتان که تحصیل در یک دانشگاه خوب بین‌المللی است، برسید.
حال به بیان گام‌به‌گام مراحل اپلای گرفتن می‌پردازیم:
- گام اول، تعیین هدف: چنانچه بیان شد، اپلای یک پروسه طولانی و پر چالش است، درنتیجه اولین گام برای ورود به این پروسه تعیین هدف و داشتن انگیزه‌ی کافی برای شروع و به سرانجام رساندن این امر است. منظور از تعیین هدف مشخص کردن رشته، کشور و دانشگاهی است که قصد دارید برای ادامه‌ی تحصیل در آن پذیرش بگیرید. در این مورد نکاتی وجود دارد که باید در مقوله‌ی تعیین هدف به آن دقت داشت. در ادامه به بیان موردی این نکات و توضیح مختصر درباره‌ی آن‌ها خواهیم پرداخت:
- اولین نکته‌ای که باید در تعیین هدف به آن توجه کنید دلیل تمایل شما به ادامه تحصیل در دانشگاه‌های خارج از کشور است. به این معنا که آیا قصد دارید صرفاً به خاطر ادامه تحصیل و در اختیار داشتن امکانات و اطلاعات وسیع‌تر به دانشگاه‌های خارجی وارد شوید، یا قصد دارید پس از پایان دوره‌ی تحصیل خود در آن کشور بمانید و اقامت بگیرید. به این ترتیب اولین گام برای تعیین هدف مشخص کردن کشور مقصد است و در این مورد باید به قوانین مربوط به دانشجویان و مهاجران آن کشور توجه کنید. به‌عنوان مثال اقامت گرفتن و کار پیدا کردن پس از تحصیل در کشورهای اروپایی بسیار مشکل و بعضاً غیرممکن است درحالی‌که در کشورهایی مانند کانادا، استرالیا و به‌خصوص آمریکای شمالی پیدا کردن شغل و نهایتاً گرفتن اقامت آسان‌تر است و این هدف امری دور از دسترس نخواهد بود. نکته دیگر در انتخاب کشور مقصد توجه به این مسئله است که در بعضی کشورها امکان تحصیل به زبان انگلیسی برای دانشجویان خارجی فراهم نیست و به همین دلیل باید حتماً زبان آن کشور را نیز فرابگیرید.
- دومین گام در تعیین هدف، انتخاب دانشگاه است. در زمینه‌ی انتخاب دانشگاه باید به رتبه، اعتبار و شهری که آن دانشگاه در آن قرار دارد توجه کنید. مهم‌ترین اصل در انتخاب دانشگاه اعتبار آن است، این امر به معنای این نیست که دانشگاه هدف را تنها از بین دانشگاه‌های برتر و اول در رتبه‌بندی جهانی انتخاب کنید، هرگز خود را به ده دانشگاه برتر محدود نکنید. شما می‌توانید به تمام دانشگاه‌های معتبر به چشم دانشگاه هدف نگاه کنید. برای تحقیق در مورد اعتبار دانشگاه می‌توانید به بخش Placement Records در سایت دانشگاه مقصد مراجعه کنید و یا در گوگل سرچ کنید. نکته‌ی بعدی که در انتخاب دانشگاه مهم است، شهر محل دانشگاه است، باید توجه داشته باشید که دانشگاه در کدام شهر قرار دارد و از نظر امنیت و امکانات، آن شهر را مورد بررسی قرار دهید. البته اکثر شهرهایی که دانشگاه‌های معتبر در آن‌ها قرار دارند از امنیت خوب و مناسبی برخوردارند اما بازهم باید به این نکته توجه کافی داشت.
- سومین نکته در تعیین هدف، انتخاب رشته‌ای است که در آن قصد ادامه تحصیل دارید. اگر آن رشته در زمینه ای به غیر از زمینه تحصیلی خودتان است (به این معنا که به‌عنوان مثال لیسانس عمران دارید ولی قصد دارید در رشته‌ی مدیریت ادامه تحصیل دهید)، باید حتماً به قوانین دانشگاه مقصد توجه کنید. برای برخی از دانشگاه‌ها ادامه‌ی تحصیل در شاخه‌ای به غیر از شاخه ای که متقاضی قبلاً در آن تحصیل کرده است بلامانع می باشد اما برخی قوانینی دارند مبنی بر اینکه باید حتماً در شاخه‌های رشته‌ی خودتان ادامه تحصیل دهید و یا برای ورود به گرایشی به‌جز گرایش های مربوط به رشته تحصیلی خودتان باید واحدهایی را بگذرانید. این‌گونه اطلاعات را می‌توانید با جست‌وجو در سایت دانشگاه مقصد به دست آورید.
- گام دوم، برقراری ارتباط با اساتید دانشگاه مقصد: یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین اقدامات جهت اپلای کردن، برقراری ارتباط با یکی از اساتید دانشگاه مقصد است. دانشگاه‌های هر کشور متناسب با منابع مالی که در اختیار دارند، امتیازاتی را برای اساتید خود در نظر می‌گیرند، امتیازی که در اینجا مدنظر ماست امکان دادن Fund (فاند) به دانشجویان است. از این‌رو برقراری ارتباط با استادی از دانشگاه مقصد می‌تواند شانس گرفتن فاند را برای شما افزایش دهد. در این مبحث ممکن است سؤالات زیادی مانند “چگونه با اساتید دانشگاه مقصد ارتباط برقرار کنیم؟” یا “برقراری ارتباط با اساتید دانشگاه مقصد چه اصولی دارد؟” و یا “چه زمانی باید با اساتید ارتباط برقرار کنیم؟” برایتان به وجود آید، با توجه به درجه اهمیت و حجم مطالب در ارتباط با این موضوع، بررسی و پاسخ به این سؤالات را در بخشی مجزا در ادامه‌ی مقاله مطرح خواهیم کرد.
- گام سوم، تکمیل مدارک: آماده‌سازی مدارک موردنیاز برای اپلای کردن ممکن است حداقل یک سال زمان ببرد (با توجه به لزوم داشتن مدرک زبان بین‌المللی و مدارک آزمون‌های مشابه)، درنتیجه باید توجه داشته باشید که این مدارک را حتماً قبل از تاریخ ددلاین برای ترم موردنظر گردآوری کرده و ارسال کنید. اکثر دانشگاه‌ها مدارک را به‌صورت آنلاین دریافت می‌کنند، اما در مواردی نیز نیاز است مدارک را به‌صورت فیزیکی برای دانشگاه از طریق پست‌های بین‌المللی ارسال کنید. در این‌گونه موارد با احتساب زمانی که ارسال و رسیدن پست به مقصد می برد، برای فرستادن مدارک اقدام کنید تا پیش از تاریخ ددلاین ترم، مدارکتان توسط دانشگاه دریافت شود.
- گام چهارم، اقدامات پس از پذیرش اپلای: در صورتی که با اپلای شما موافقت گردد، می‌توانید برای گرفتن ویزای تحصیلی و تکمیل مراحل ثبت‌نام و نهایتاً گرفتن بلیت و پرواز به‌سوی هدف جدید اقدام کنید. در این مورد باید به شرایط اخذ ویزا و حق خروج از کشور توجه کنید و مواردی مانند سربازی و از این قبیل موارد که مانع خروج از کشور هستند را پیش از گرفتن پذیرش دانشگاه برطرف کنید تا پس از قبولی مانعی بر سر راهتان نباشد.
اقداماتی که در چهار گام به‌صورت خلاصه بیان شد، دارای چالش‌های فراوانی است. همان‌طور که در ابتدای مقاله اشاره شد پروسه‌ی اپلای پروسه‌ای طولانی مدت بوده و در این مدت ممکن است بارها با مشکل مواجه شوید و یا با در بسته برخورد کنید و رد شوید. این پروسه علاوه بر طولانی بودن هزینه‌های نسبتاً زیادی را نیز در برمی‌گیرد (با توجه به نرخ ارز و اینکه پرداخت‌ها به‌صورت دلار انجام می‌شود). درنتیجه با وجود اینکه برای اکثر دانشجویان کرسی در دانشگاه‌های خارجی وجود دارد اما تنها تعداد اندکی بر هدف خود پایبند مانده و موفق می‌شوند این پروسه را با موفقیت پشت سر بگذارند. نهایتاً مهم‌ترین اصل در اپلای کردن داشتن هدفی راسخ، عزم جزم و صبر و بردباری فراوان است.
در ادامه‌ی مقاله به رفع ابهامات راجع به برقراری ارتباط با استاد دانشگاه مقصد، اهمیت و نحوه‌ی نگارش SOP، انواع فاند و تأثیر داشتن مقاله ژورنالی درگرفتن اپلای خواهیم پرداخت.
چگونه با اساتید دانشگاه‌های خارجی ارتباط برقرار کنیم؟
قبل از آنکه به شیوه‌های برقراری ارتباط با اساتید بپردازیم، باید ضرورت برقراری ارتباط را بیان کنیم. همان‌طور که بیان شد هر دانشگاه متناسب با منابع مالیی که در اختیار دارد، امتیازاتی مانند دادن فاند را به اساتید خود می‌دهد. از جمله فاند هایی که اساتید می‌توانند به دانشجویان اختصاص بدهند می‌توان به فاند TA و فاند RA اشاره کرد. به‌صورت خلاصه می‌توان این فاند ها را این‌گونه تعریف کرد که منظور از فاند TA این است که متقاضی وظایفی مانند فعالیت به عنوان استاد حل تمرین را بر عهده بگیرد و منظور از فاند RA این است که متقاضی در پروژه‌های تحقیقاتی استاد راهنمای خود شرکت کند (این فاند ها را در بخش تعریف انواع فاند به‌صورت مفصل‌تری توضیح خواهیم داد). معمولاً دانشجویانی که اساتید جوان را به عنوان استاد راهنمای خود انتخاب می‌کنند شانس گرفتن فاند TA را دارند، چراکه دانشگاه سعی دارد با در اختیار گذاشتن این فاند برای اساتید جوان به کسب رزومه و تجربه‌ی تحقیقاتی اساتید جوان سرعت ببخشد و به این ترتیب باعث رشد این اساتید گردد.
از طرفی با توجه به اینکه اساتید باتجربه امتیازات و سرمایه‌های گرنت (تحقیقاتی) بیشتری را از سمت دانشگاه در اختیار دارند، انتخاب این اساتید به عنوان استاد راهنما می‌تواند شانس شما برای گرفتن فاند RA را افزایش دهد.
برقراری ارتباط با اساتید علاوه بر امتیازاتی مانند بالا رفتن شانس گرفتن فاند، مزایایی دیگری نیز دارد. از جمله اینکه با جلب نظر اساتید می‌توانید امید بیشتری به قبولی اپلای خود داشته باشید. درباره‌ی برقراری ارتباط با استاد نکاتی وجود دارد که به‌صورت موردی به بیان آن‌ها خواهیم پرداخت:
- یکی از مهم‌ترین نکاتی که به هنگام برقراری ارتباط با اساتید باید در نظر داشته باشید این مورد است که هرگز با دو یا چند استاد از یک دانشگاه به‌صورت هم‌زمان ارتباط نگیرید. با توجه به اینکه اساتید باهم در ارتباط اند این عمل می‌تواند تأثیر منفی بر اپلای شما داشته باشد.
در این مورد توجه داشته باشید که در اولین اقدام برای برقراری ارتباط ممکن است پاسخ استاد با توجه به حجم درخواست‌ها تا سه ماه هم به طول انجامد، پس صبور باشید و اقدام عجولانه‌ای انجام ندهید. شما می‌توانید با فعال کردن افزونه‌هایی مانند mailtracker در جیمیل (Gmail) و یا ابزارهای مشابه در سایر پست‌های الکترونیک، از باز شدن پیامتان توسط مخاطب آگاه شوید. به این ترتیب اگر پس از گذشت ده روز از باز شدن پیامتان، از استاد مربوطه جوابی دریافت نکردید، می‌توانید با سایر اساتید آن دانشگاه ارتباط برقرار کنید.
- برای عنوان ایمیل ارسالی به استاد از نام‌هایی مانند Prospective Student (دانشجوی آینده) و یا اسامی مشابه استفاده کنید. با توجه به حجم ایمیل‌های دریافتی، اساتید ممکن است برخی ایمیل‌ها را نخوانده پاک کنند، قرار دادن چنین عنوان‌هایی برای ایمیل باعث می‌شود، اساتید به آن حساس شده و ایمیل شما را پاک نکنند و نهایتاً آن را خوانده و پاسخ دهند.
- در نگارش متن ایمیل توجه و وسواس به‌کار گیرید. باید توجه داشته باشید که لحن ایمیل باید رسمی و محترمانه باشد، به همین منظور هرگز از عبارات محاوره‌ای و یا اسامی مخفف رایج استفاده نکنید. دقت در نگارش ایمیل، ازجمله جملات و کلمات به کار رفته، علائم نگارشی و لحن ایمیل تأثیر زیادی بر نظر نهایی اساتید خواهد داشت، چراکه اساتید به ریزکاری‌ها اهمیت زیادی می‌دهند و از این طریق جدیت و شخصیت شما را موردبررسی قرار می‌دهند.
- جدا از لحن محترمانه و رسمی شما باید متن پیامتان را در کمال صداقت و به دور از اغراق و تمجید و بزرگنمایی بنویسید. هرگز در پیام اولتان به‌صورت مستقیم به درخواست برای فاند تحصیلی اشاره نکنید، بلکه سعی کنید پس از برقرار شدن ارتباط دوطرفه و به‌صورت غیرمستقیم درخواستتان را مطرح کنید. اشاره‌ی مستقیم به درخواست فاند اثر معکوس و بدی بر نظر استاد نسبت به شما دارد. توجه کنید که در این ارتباط شما سعی دارید خودتان را به اساتید معرفی کنید و نظرشان را نسبت به توانایی‌ها و ظرفیت علمی و عملی‌تان جلب کنید، درنتیجه از هر اقدامی که تأثیر منفی بر نظر استاد نسبت به شما دارد بپرهیزید و با صداقت صحبت کنید.
- با توجه به اینکه معمولاً اساتید وقتشان با کارهای تحقیقاتی و علمی زیادی پر است، از ارسال پیام‌ها با متن‌های طولانی پرهیز کنید. سعی کنید به‌صورت مختصر و مفید خودتان را معرفی کنید، معمولاً توصیه می‌شود متن پیام بیش از ۲۰۰ یا ۳۰۰ کلمه نباشد.
- توصیه می‌شود در ایمیل اول رزومه‌ی خود را پیوست کنید. در پیوست رزومه توجه داشته باشید که از فرمت‌های معمول که در دسترس همگان قرار دارد استفاده کنید و حجم پیوست زیاد نباشد تا برای دانلود و مطالعه‌ی آن مشکلی به وجود نیاید.
- توصیه می‌شود برای آنکه نظر مثبت اساتید و اعتمادشان را جلب کنید، در متن پیامتان به تحقیقات و مقالات استاد و یا زمینه‌های اشتراک فعالیتتان با کارهای تحقیقاتی وی اشاره کنید، به این ترتیب شما توجه و علاقه‌ی خود را به تحقیقات و پژوهش‌های استاد مربوطه نشان می‌دهید.
- می‌توانید در متن پیام از بولد کردن (درشت کردن کلمات) و یا خط کشیدن زیر کلمات مهم استفاده کنید، به این ترتیب می‌توانید قسمت‌هایی که می‌خواهید بیشتر نظر استاد به آن‌ها جلب شود را از سایر متن ایمیل جدا کنید.
- دقت کنید که ایمیل را در روزهای کاری ارسال کنید و حتی اگر قصد دارید با اساتید ایرانی مقیم خارج ارتباط بگیرید متن ایمیل را به زبان انگلیسی بنویسید. در مورد سایر اساتید چنانچه بتوانید از زبان خود استاد برای پیام دادن استفاده کنید در عین حفظ احترام صمیمیت خود را نیز ابراز کرده‌اید.
- توجه داشته باشید که برای مخاطب قرار دادن استاد از عنوان به همراه نام خانوادگی استاد استفاده کنید و از به کار بردن پیشوندهایی مانند MR. یا MISS. پرهیز کنید.
- توجه کنید که اگر به چند استاد از چند دانشگاه ایمیل می‌زنید، متن هر ایمیل را متناسب با آن استاد بنویسید و از استفاده از متن‌های آماده و کلیشه‌ای خودداری کنید. چراکه این کار باعث می‌شود استاد تصور کند شما ارزش و وقت کافی را برای درخواستتان قائل نشده‌اید.
حال که با اصول پیام دادن و برقراری ارتباط آشنا شدید ممکن است این سؤال برایتان مطرح شود که چگونه می‌توان به اساتید خارجی دسترسی پیدا کرد. باید بدانید راه‌های مختلفی برای دسترسی پیدا کردن به اساتید وجود دارد، اما گام اول برای این امر انتخاب استاد موردنظر است. به این منظور شما می‌توانید با تحقیق و مطالعه مقالاتی که به زمینه‌ی کاری شما نزدیک‌تر است، استاد موردنظرتان را پیدا کنید. زمانی که نقطه اشتراک بین خود و استاد مربوط را پیدا کردید آنگاه می‌توانید برای برقراری ارتباط اقدام کنید. جهت دسترسی به استاد می‌توانید از راه‌های زیر اقدام کنید:
- به ایمیل استاد پیام دهید. بر روی سایت دانشگاه‌ها مشخصات اساتید و ایمیل کاری آن‌ها قرار دارد. با یک جست‌وجو ساده در سایت دانشگاه می‌توانید به ایمیل استاد مورد نظرتان دسترسی پیدا کنید.
- علاوه بر راه‌های سنتی، راه‌های دیگری نیز برای دسترسی پیدا کردن به اساتید وجود دارد. امروزه اکثر اساتید در گروه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مانند ResearchGate، edu، LinkedIn و… حضور دارند. می‌توانید با جست‌وجو و پیدا کردن کانال و اکانت استاد اقدام به برقراری ارتباط کنید.
- علاوه بر همه‌ی این راه‌ها درصورتی که دوستانی در دانشگاه یا شهر محل کار استاد موردنظرتان دارید، می‌توانید با فرستادن رزومه و نامه‌ی معرفی و SOP برای دوست خود، از او بخواهید به صورت حضوری پیامتان را به استاد مربوطه برساند.
با توجه به مطالب گفته شده می‌توان چنین نتیجه گرفت که برقراری ارتباط با اساتید خارجی گامی مهم و مؤثر در پروسه اپلای کردن به‌حساب می‌آید و با توجه به زمان‌بر بودن پروسه برقراری ارتباط، نیازی نیست صبر کنید تا همه‌ی مدارکتان تکمیل شود و بعد اقدام کنید، شما می‌توانید به‌عنوان اولین گام پس از تعیین هدف به دنبال ارتباط با اساتید باشید. البته نکته‌ی مهم در این موضوع توجه به این مسئله است که آیا دانشگاه موردنظر منابع مالی کافی ای در اختیار دارد که به اساتید خود امتیاز دادن فاند را بدهد یا خیر، چراکه در برخی دانشگاه‌ها تنها تصمیم کمیته‌ی بررسی در نظر گرفته می‌شود و در این صورت نیازی به برقراری ارتباط با اساتید وجود ندارد.
با برقراری یک ارتباط هوشمند با اساتید در زمان و هزینه برای اپلای صرفه‌جویی کنید و به موفقیت برسید
چگونه فاند تحصیلی بگیریم؟
چنانچه در ابتدای مقاله اشاره شد فاند تحصیلی به معنای کمک هزینه‌ی تحصیلی است که دانشگاه در انواع و مقادیر متفاوت برای دانشجویان در نظر می‌گیرد. با توجه به نرخ ارز و کاهش ارزش ریال، با یک حساب و کتاب کوچک می‌توان فهمید که هزینه‌ی تحصیل و زندگی در خارج از ایران بسیار بالا است. از این رو برای اکثر دانشجویان ایرانی امکان اپلای کردن بدون گرفتن فاند وجود ندارد. در این بخش سعی داریم انواع فاند و روش‌هایی که می‌توان فاند گرفت را شرح دهیم.
ابتدا انواع فاند را به‌صورت موردی عنوان می‌کنیم و در خصوص مهم‌ترین و پر تقاضاترین فاند ها توضیح خواهیم داد:
- Research Assistantship (RA یا دستیار پژوهش): این کمک هزینه‌ای است که توسط استاد راهنما در ازای حضور مداوم در آزمایشگاه و همکاری در پروژه‌های تحقیقاتی پرداخت می‌شود. عموماً دانشجویان مقطع دکتری که شرایط کاری نزدیک به استاد راهنمای خود دارند، می‌توانند این فاند را کسب کنند. با توجه به اینکه شرایط این فاند ایجاب می کند تا دانشجو زمان زیادی را در مراکز تحقیقاتی پژوهشی بگذراند، این فاند گزینه‌ی مناسبی برای دانشجویان دکتری خواهد بود، چراکه دانشجویان دکتری باید روی پروژه تحقیقاتی خود نیز کار کنند و این فاند فرصت خوبی را برایشان ایجاد می‌کند.
- Teaching Assistantship (TA یا استاد حل تمرین): این فاند نیز به دانشجویان دوره‌ی دکتری تعلق می‌گیرد، متقاضیانی که موفق به کسب این فاند می‌شوند باید در قبال هزینه‌ای که دریافت می‌کنند در اموری مانند برگزاری کلاس‌های حل تمرین و رفع اشکال، قبول مسئولیت برگزاری و نگهداری آزمایشگاه‌ها و تصحیح اوراق امتحانی وظایفی را بر عهده بگیرند. مبلغ پرداختی در این فاند تفاوت چندانی با فاند RA ندارد و تفاوت این دو فاند در شرح وظایف آن‌ها است و اینکه این فاند برخلاف RA که توسط استاد پرداخت می‌شود به طور مستقیم از طرف دانشگاه برای دانشجو واریز می‌شود.
- کار دانشجویی: این فاند به این صورت است که دانشجو در قبال انجام کار در مجموعه‌ی دانشگاه به صورت ماهانه و در طی یک سال حقوق دریافت می‌کند. مبلغ این حقوق بستگی به منابع مالی و شرایط دانشگاه دارد. این فاند نیز برای دانشجویان مقطع دکتری و بالاتر در دسترس است.
- Fellowship: فاند Fellowship بهترین کمک هزینه‌ای است که متقاضیان می‌توانند دریافت کنند. با توجه به مبلغ قابل ملاحظه‌ی این فاند می‌توان آن را به‌صورت تحصیل رایگان تعبیر کرد. این فاند عموماً به کسانی که بر روی زمینه ای خاص تحقیق و پژوهش قابل ملاحظه انجام می‌دهند، تعلق می‌گیرد.
- Tuition: کمک هزینه‌ای که برای پرداخت شهریه دانشگاه پرداخت می‌شود. در واقع مبلغ این فاند به اندازه‌ای است که دانشجو بتواند شهریه ترمی دانشگاه را پرداخت کند، این فاند یا به‌صورت نقدی و یا به‌صورت تخفیف بر روی شهریه پرداخت می‌شود.
- وام: وام کمک هزینه‌ای است که فرد از نهادهای دولتی یا خصوصی دریافت می‌کند. عموماً این فاند ها به‌صورت بازپرداخت بلندمدت و یا بدون سودند. برای دریافت این فاند دانشجویان باید یک ضامن معتبر معرفی کنند و در قبال بازپرداخت وام به دانشگاه نیز تعهد بدهند.
- Award: دانشگاه در ازای کسب موفقیت‌هایی مانند کسب رتبه برتر در ترم، جوایزی را برای تشویق دانشجویان در نظر می‌گیرد. مبلغ این جوایز متفاوت بوده ولی نمی‌توان چنین در نظر گرفت که برای تأمین هزینه‌های تحصیل کافی باشد.
- Grant: در مواقعی از سمت سازمان‌های مردم نهاد کمک هزینه‌هایی برای حمایت از دانشجویان تحت عنوان Grant پرداخت می‌شود. مبلغ این کمک هزینه‌ها بسته به نوع نهاد تأمین‌کننده متفاوت است.
- Waiver: کمک هزینه‌ای است که برای پرداخت هزینه‌های خوابگاه به دانشجویان تعلق می‌گیرد، البته این کمک هزینه تنها مختص به هزینه‌های خوابگاه نیست و در مواردی می‌تواند با تأمین هزینه‌های یک واحد درسی یا هزینه‌های اردوهای دانشجویی به فرد پرداخت شود. نکته قابل توجه در مورد این فاند این است که تمام هزینه‌های جاری را در برنمی‌گیرد و تنها بخشی از آن‌ها را پوشش می‌دهد.
- به‌جز کمک هزینه‌های یاد شده، کمک هزینه‌های دیگری نیز وجود دارد که دانشگاه پس از بررسی شرایط، دانشجو را مشمول آن فاند قرار می‌دهد. از این دست کمک هزینه‌ها می‌توان به Financial Need، کمک هزینه مخصوص بانوان، فاند مخصوص معلولین و بیماران خاص و فاند مخصوص افراد با توانایی منحصربه‌فرد (ورزشکاران و مدال‌آوران جهانی) اشاره کرد.
با توجه به هزینه‌های بالای تحصیل در خارج از کشور، گرفتن هر یک از این فاند ها می‌تواند کمک بسیاری به دانشجویان جهت ادامه تحصیل کند. فاند ها پس از بررسی و تائید صلاحیت افراد به متقاضیان تعلق می‌گیرد. نکته‌ای که دانشجو پیش از اپلای باید به آن توجه کند، شرایط دانشگاه مقصد از نظر اعطای فاند است، به‌عنوان مثال دانشگاه‌های اروپا تعداد کمتری فاند اما با مبلغ بیشتری به دانشجویان اختصاص می‌دهند و در مقابل دانشگاه‌های آمریکا در مقطع دکتری تعداد بیشتری فاند را به دانشجویان اختصاص می‌دهند.
شاید به این فکر کنید که می‌توانید با کار کردن در کنار تحصیل، هزینه‌های زندگی و تحصیل در خارج از کشور را تأمین کنید. این فکر کاملاً معقولانه به نظر می رسد، اما پیش از گرفتن تصمیم نهایی و ریختن برنامه جهت اجرای آن باید به قوانین مهاجران و محصلان در کشور موردنظرتان نیز توجه کنید. چراکه در برخی کشورها افراد با ویزای تحصیلی مجاز به کار کردن نیستند و یا تنها مجاز به ۲۰ ساعت کار در هفته می باشند. البته در کشورهایی مانند آمریکا افراد می‌توانند پس از گذشت یک سال از اقامتشان در خاک امریکا شروع به فعالیت و کار کنند. درنتیجه پیش از اپلای کردن حتماً باید به شرایط فاند و قوانین کار مربوط به کشور مقصد و حتی شهری که دانشگاه در آن قرار دارد، توجه کنید.
چگونه می‌توان SOP (انگیز نامه) تأثیرگذار نوشت؟
همان‌طور که در ابتدای مقاله بیان شد انگیزه نامه از مهم‌ترین اسناد برای اپلای کردن است. از این‌رو باید با وسواس و توجه خاص آن را بنویسید. در این بخش سعی داریم شما را با محتوا و نحوه‌ی نوشتن انگیزه نامه آشنا کنیم.
انگیزه نامه سندی است که شما برای معرفی خود به کمیته‌ی بررسی ارائه می‌دهید. در این سند شما با ارائه‌ی سوابق علمی، کاری و در کل فعالیت‌های خود و هدفتان از اپلای و برنامه تان برای آینده، شخصیت و شایستگی هایتان را به کمیته بررسی معرفی می‌کنید و در کل دلیل اینکه چرا کمیته باید شما را انتخاب کند بیان می‌کنید، به همین دلیل است که نگارش درست SOP اهمیت بالایی دارد.
سؤالی که مطرح می‌شود این است که چگونه می‌توان انگیزه نامه نوشت؟ انگیزه نامه قرار است داستان زندگی شما را به‌صورت یک ماجرای هدف‌دار تعریف کند، از این‌رو می‌توانید از نکات زیر جهت نگارش آن استفاده کنید. توصیه می‌شود خودتان انگیزه نامه را بنویسید و از نسخه‌های آماده کپی‌برداری نکنید.
- برای نوشتن انگیزه نامه از ادبیاتی رسمی و ساده و صمیمی استفاده کنید و نکات کلیدی شخصیت خود را بیان کنید.
- زندگی خود را به صورت یک مجموعه‌ی هدفمند از گذشته تا به امروز و با برنامه برای آینده تعریف کنید.
- دلایل انتخاب رشته و دانشگاه مقصد را به‌وضوح بیان کنید، از تعارفات و اصطلاحات مرسوم استفاده نکنید. توجه داشته باشید که افرادی قرار است انگیزه نامه‌ی شما را بخوانند که از فرهنگ شما نیستند، درنتیجه به سادگی جملات خود را نوشته تا آن‌ها را گیج نکنید.
- به‌صورت غیرمستقیم موفقیت‌ها و دستاوردهای خود را بیان کنید، به این معنا که در انگیزه نامه به‌صورت مبالغه‌آمیز از خود تعریف نکنید، بلکه با بیان شرایطی که گذراندید و نتایجی که کسب کردید خواننده را به این سمت هدایت کنید که توانمندی و پشتکار و هوش شما را از آن نتیجه گیرد نه اینکه صراحتاً بیان کنید که باهوش و باپشتکار هستید.
- از کاربرد جملات منفی و بیان شکست‌های خود بپرهیزید، سعی کنید بر روی نقاط مثبت خود تمرکز کنید.
- با بیان هدف‌ها و دلایل خود خواننده را به این سمت هدایت کنید که نتیجه بگیرد شما فردی ثابت‌قدم و با برنامه هستید.
- چنانچه گفته شد انگیزه نامه مانند یک قصه‌ی پرماجرا است که باید خواننده را به وجد آورد، درنتیجه اجازه ندهید انگیزه نامه‌ی شما ریتمی روزمره و عادی و کسل‌کننده به خود بگیرد، بلکه با بیان چالش‌هایی که پشت سر گذاشته‌اید به آن جذابیت ببخشید.
- از تعریف و تفصیل زیاد بپرهیزید و تنها مطالبی را بنویسید که دانشگاه از شما طلب می‌کند.
- در پایان نیز متن را از نظر نگارش، املای صحیح کلمات و به کار بردن جملات درست چک کنید و از افراد آگاه و مطمئن بخواهید انگیزه نامه‌ی شما را خوانده و درصورت نیاز ویرایش کنند.
با نوشتن یک انگیزه نامه جذاب و منحصر به فرد شانس گرفتن پذیرش خود را بالا ببرید
نکات اپلای کردن
تا اینجا با اپلای، مراحل اپلای کردن و نکات مهم و اساسی در رابطه با موفق بودن اپلای آشنا شدید. در این بخش سعی داریم به بررسی نکات تکمیلی دیگری که به پذیرش اپلای شما کمک می‌کند بپردازیم. از این‌رو این نکات را به‌صورت موردی بیان خواهیم کرد.
تأثیر مقاله نوشتن بر اپلای: مقاله‌ی ثبت‌شده در ISI می‌تواند کمک فراوانی به شما به جهت پذیرش اپلای و گرفتن فاند کند. اگر قرار است زمان خود را صرف نوشتن مقاله کنید توصیه بر این است که مقاله را به زبان انگلیسی بنویسید و در ژورنال‌های معتبر به ثبت برسانید. توصیه می‌شود زمان و انرژی خود را صرف مقالات و کتب انگلیسی کنید تا شانس بیشتری برای پذیرش اپلای داشته باشید.
گپ تحصیلی: گپ تحصیلی به معنای فاصله افتادن بین آخرین مدرک تحصیلی و اقدام برای اپلای است. برای رفتن به کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی باید ویزا بگیرید. از این‌سو با مراجعه به سفارت آن کشور و ارائه مدارک و دلیل سفرتان می‌توانید ویزا بگیرید. آفیسر های برخی از کشورها حساسیت زیادی بر روی گپ تحصیلی نشان می‌دهند، چراکه به نظرشان از زمان داشتن صلاحیت و مدارک مدت زیادی گذشته و این باعث تغییر شایستگی شخص می‌شود. معمولاً فاصله‌ی ۲ الی ۳ سال برایشان قابل‌قبول است اما درصورتی‌که گپ بیشتر از ۳ سال باشد حساسیت زیادی نشان می‌دهند. در این صورت باید با ارائه‌ی دلایل کافی و منطقی علت ایجاد گپ را توضیح دهید و در صورتی که دلایلی هم چون کار و زمینه‌های تحقیقاتی داشته باشید با شما موافقت می‌شود. البته این سخت‌گیری‌ها برای ورود به دانشگاه هم ممکن است اجرا شود و نیاز باشد دلیل گپ را برای دانشگاه هم توضیح دهید، معمولاً این سخت‌گیری‌ها برای دوره دکتری و بالاتر کمتر است.
تأثیر المپیاد بر اپلای: تجربه نشان داده است مدال‌آوران المپیادهای دانش‌آموزی و دانشجویی بیشتر و راحت‌تر جذب دانشگاه‌های خارج از کشور می‌شوند و فاند می‌گیرند. داشتن مدال جهانی المپیاد شانس زیادی برای گرفتن اپلای در رشته‌های مرتبط با آن را برای فرد فراهم می‌کند.
گرفتن فاند از طریق کار برای شرکت‌های خصوصی: روش جدیدی که امروزه دانشجویان برای گرفتن فاند انجام می‌دهند کار کردن برای شرکت‌های صنعتی، تجاری و تحقیقاتی است. معمولاً این شرکت‌ها موضوعاتی را که در آن زمینه نیاز به تحقیق و پژوهش دارند به دانشگاه‌ها ارائه می‌دهند و دانشگاه‌ها با قرار دادن این موضوعات در سایت خود به جذب محققان و پژوهشگران جوان می‌پردازند، چراکه انجام این پژوهش‌ها توسط دانشمندان باتجربه هزینه‌ی هنگفتی برای شرکت‌ها به همراه خواهد داشت. متقاضیان می‌توانند با مراجعه به سایت دانشگاه موردنظر و بررسی موضوعات ارائه‌شده، عنوانی که به زمینه‌ی کاری و تحقیقاتی خودشان نزدیک است را انتخاب کرده و در آن زمینه اقدام به پژوهش، تحقیق و نوشتن مقاله کنند. در این صورت خواهند توانست با ارائه‌ی تحقیقات خود از شرکت موردنظر برای ادامه تحصیل و تحقیقات فاند بگیرند.
بهترین زمان برای اپلای کردن : جهت اقدام برای اپلای شما تنها نیاز به یک رزومه‌ی خوب دارید، هرچند معدل و رتبه برتر بودن تأثیر بسزایی در موفقیت شما دارد اما حتی اگر معدل متوسطی داشته باشید نیز امکان گرفتن پذیرش برای شما وجود دارد. پس برای برقراری ارتباط با استاد و اقدام به اپلای تعلل نکنید.
نتیجه‌گیری
امکان اپلای و گرفتن پذیرش از دانشگاه های معتبر برای همه فراهم است. درواقع فاکتورهای زیادی در پذیرش اپلای شما از طرف دانشگاه وجود دارد و نهایتاً مجموعه‌ی این فاکتورها منجر به کسب فاند و اپلای می‌شود. البته برخی فاکتورها مانند داشتن مقاله ثبت‌شده در ISI یا ژورنال‌های معتبر، داشتن مدال جهانی المپیاد و فاکتورهایی از این دست می‌تواند کمک شایانی به پذیرش اپلای شما بکند.
برای اپلای کردن شما به ترجمه‌ی مدارک تحصیلی، ریزنمرات، مدرک بین‌المللی زبان انگلیسی (در برخی مواقع مدرک زبان محلی کشور مورد نظر)، مدارک آزمون‌های تعیین‌شده از سمت دانشکده مانند GRE، انگیزه نامه و نامه معرفی استاد نیاز دارید.
با وجود آنکه امکان اپلای برای همه فراهم است، اما باید در هنگام شروع فرایند اپلای توجه داشت که این پروسه امری طولانی و با چالش‌های فراوان بوده و با توجه به زمان، هزینه و تأثیر زیادی که بر آینده‌تان دارد توصیه می‌شود با چشمانی باز و تحقیق زیاد، هدف‌گذاری انجام شود و صرفاً بر اساس تجربیات و صحبت‌های افرادی که آگاهی کامل ندارند اقدام نکنید.
قوانین ارسال دیدگاه